Instytucje rynku kapitałowego

Nadzór nad rynkiem

Komisja Nadzoru Finansowego

Komisja Nadzoru Finansowego rozpoczęła działalność w dniu 19 września 2006 r. z dniem wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym. Przejęła ona zadania zniesionej przepisami ww. ustawy Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych oraz Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.

Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór m.in. nad podmiotami prowadzącymi działalność na rynku kapitałowym, w tym: firmami inwestycyjnymi, emitentami dokonującymi oferty publicznej, funduszami inwestycyjnymi, towarzystwami funduszy inwestycyjnych, spółkami prowadzącymi rynek regulowany oraz giełdy towarowe, spółką prowadzącą depozyt papierów wartościowych, bankami powierniczymi i innymi podmiotami wymienionymi w Ustawie o nadzorze nad rynkiem kapitałowym.

Do zadań Komisji należy:

1. podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku kapitałowego
2. sprawowanie nadzoru nad działalnością podmiotów nadzorowanych oraz wykonywaniem przez te podmioty obowiązków związanych z ich uczestnictwem w obrocie na rynku kapitałowym
3. podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku kapitałowego
4. wykonywanie innych zadań określonych ustawami
5. przygotowywanie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku kapitałowego

Celem nadzoru jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku kapitałowego, w szczególności bezpieczeństwa obrotu oraz ochrony inwestorów i innych jego uczestników, a także przestrzegania reguł uczciwego obrotu.

Nadzór nad działalnością KNF sprawuje Prezes RM.

Prowadzenie rynku giełdowego

Giełda Papierów Wartościowych

Prowadzenie giełdy papierów wartościowych jest przedmiotem działalności spółki akcyjnej - Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA, której założycielem jest Skarb Państwa.

Kupić czy sprzedać? Sprawdź rekomendacje!

Zobacz rekomendacje

Spółka prowadząca giełdę może również organizować alternatywny system obrotu (system obrotu dokonywany poza rynkiem regulowanym, którego przedmiotem są papiery wartościowe lub instrumenty rynku pieniężnego). 

Celem spółki jest:

1. Organizowanie publicznego obrotu papierami wartościowymi
2. Promowanie obrotu papierami wartościowymi
3. Upowszechnianie informacji związanych z tym obrotem

Zasady działania Giełdy określają obok Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, Statut Giełdy oraz jej regulamin.

Akcjonariuszami giełdy mogą być: domy maklerskie, Skarb Państwa, banki, towarzystwa funduszy powierniczych, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, towarzystwa emerytalne, zakłady ubezpieczeń oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu i notowanych na giełdzie.

Organami Giełdy są: Walne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza zwana Radą Giełdy oraz Zarząd Giełdy.

Walne Zgromadzenie Giełdy jest najwyższym organem Giełdy. Do udziału w nim mają prawo wszyscy akcjonariusze Giełdy. Do jego kompetencji należy m.in. dokonywanie zmian w Statucie GPW, zatwierdzanie Regulaminu Rady Giełdy, wybór członków Rady Giełdy.

Rada Giełdy składa się z 12 przedstawicieli: banków, domów maklerskich, instytucji finansowych, izb gospodarczych i emitentów. Nadzoruje ona działalność Giełdy. W zakresie jej obowiązków jest również uchwalanie Regulaminu Giełdy oraz wszelkich jego zmian, dopuszczanie, zawieszenie i wykluczenie z obrotu giełdowego papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych, o ile Regulamin Giełdy nie stanowi inaczej. 
Zarząd składa się z 5 osób: Prezesa wybranego na okres trzech lat przez Walne Zgromadzenie oraz 4 członków. Zarząd Giełdy kieruje bieżącą działalnością Giełdy, zarządza jej majątkiem oraz reprezentuje ją na zewnątrz. W zakres jej działalności wchodzą wszystkie czynności, które nie są zastrzeżone dla Rady Giełdy lub Walnego Zgromadzenia.

Prowadzenie rynku pozagiełdowego

BondSpot

Bond Spot S.A. (wcześniejsza nazwa spółki to Centralna Tabela Ofert S.A.) jest obok Giełdy Papierów Wartościowych jednym z dwóch funkcjonujących dotychczas w Polsce systemów obrotu papierami wartościowymi, dopuszczonymi do obrotu publicznego.

Celem spółki jest prowadzenie regulowanego pozagiełdowego publicznego obrotu papierami wartościowymi i innymi instrumentami finansowymi oraz alternatywnego systemu obrotu i jednocześnie mogącą tworzyć inne platformy elektronicznego obrotu instrumentami finansowymi. Główne obszary działalności to:

• Rynek Treasury BondSpot Poland (dawniej MTS Poland)
• Regulowany Rynek Pozagiełdowy
• Alternatywny System Obrotu (Catalyst)

Zadaniem BondSpot S.A. jest :

1. Wspomaganie rozwoju małych, dynamicznych spółek o stosunkowo krótkiej historii, mających dobre perspektywy rozwoju, poszukujących środków na rozszerzenie skali działalności
2. Budowanie publicznego rynku obligacji komunalnych i korporacyjnych oraz rynku dla przedsiębiorstw użyteczności publicznej

Prowadzenie depozytu i ewidencji transakcji

Krajowy Depozyt

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA jest podmiotem bez którego niematerialny obrót papierami wartościowymi jest praktycznie niemożliwy. W jego rejestrach znajdują odzwierciedlanie wszystkie transakcje zawierane na rynku, a także zmiany cech papierów wartościowych i emisji. Przechowywanie papierów wartościowych i dokonywanie rozliczeń zawartych transakcji odbywa się w formie zapisów komputerowych, co wynika z dematerializacji papierów wartościowych.

Działalność Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych SA na rynku, to: 

1. rejestrowanie zdematerializowanych papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym giełdowym i pozagiełdowym lub wprowadzonym do alternatywnego systemu obrotu
2. nadzorowanie zgodności wielkości emisji z liczbą papierów wartościowych, zarejestrowanych w depozycie papierów wartościowych, znajdujących się w obrocie
3. obsługa realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych z papierów wartościowych znajdujących się w obrocie
4. rozliczanie transakcji zawieranych na rynku regulowanym giełdowym i pozagiełdowym
5. rozliczanie transakcji zawieranych w alternatywnym systemie obrotu w zakresie zdematerializowanych papierów wartościowych
6. czynności związane z wycofywaniem papierów wartościowych z depozytu
7. dokonywanie rozrachunku w instrumentach finansowych i środkach pieniężnych w związku z zawieranymi na rynku transakcjami oraz obsługą realizacji zobowiązań emitentów
8. prowadzenie systemu zabezpieczania płynności rozliczeń, w tym systemu gwarantowania rozliczeń transakcji zawartych na rynku giełdowym i pozagiełdowym
9. zapewnienie prawidłowego funkcjonowania obowiązkowego systemu rekompensat

Może on również m.in.:

• rejestrować inne instrumenty finansowe
• dokonywać rozliczania transakcji zawieranych na towarowym rynku papierów wartościowych oraz prowadzić- system zabezpieczenia płynności rozliczeń zawieranych na tym rynku transakcji
• obsługiwać obrót papierami wartościowymi innymi niż zdematerializowane

Akcjonariuszami KDPW mogą być wyłącznie podmioty prowadzące giełdę, rynek pozagiełdowy, domy maklerskie, firmy inwestycyjne, Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski i banki.

Uczestnictwo w obrocie instrumentami finansowymi - Domy maklerskie, banki prowadzące działalność maklerską oraz podmioty zagraniczne prowadzące działalność maklerską w Polsce

Zgodnie z  „Ustawą o obrocie instrumentami finansowymi” działalność maklerska może być wykonywana wyłącznie przez: domy maklerskie, banki prowadzące działalność maklerską, zagraniczne firmy inwestycyjne i zagraniczne osoby prawne z państw należących do OECD.

Każdy inwestor zamierzający uczestniczyć w obrocie zorganizowanym powinien podpisać z jednym z ww. podmiotów umowę o świadczenie usług brokerskich. Na jej podstawie firma inwestycyjna będzie mogła w imieniu klienta składać zlecenia w obrocie na rynku regulowanym lub w alternatywnym systemie obrotu. 
Firmy inwestycyjne mogą również zawierać z klientami umowy o:

- zarządzanie portfelem (odpłatne podejmowanie i realizacja decyzji inwestycyjnych na rachunek klienta w ramach pozostawionych przez klienta do dyspozycji zarządzającego środków pieniężnych lub maklerskich instrumentów finansowych);

- doradztwo inwestycyjne (przygotowanie i przekazanie w oparciu o potrzeby i sytuację klienta pisemnej lub ustnej rekomendacji nabycia, zbycia lub powstrzymania się od zawarcia transakcji dotyczącej maklerskich instrumentów finansowych).

Zgodnie z Ustawą działalność maklerska obejmuje m.in.:

1. przyjmowanie i przekazywanie zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych
2. wykonywanie zleceń nabycia lub zbycia tych instrumentów
3. nabywanie lub zbywanie na własny rachunek instrumentów finansowych
4. zarządzanie portfelami, w skład których wchodzi jeden lub większa liczba instrumentów finansowych
5. doradztwo inwestycyjne
6. oferowanie instrumentów finansowych
7. świadczenie usług w wykonaniu zawartych umów o subemisje inwestycyjne i usługowe lub zawieraniu i wykonywaniu innych umów o podobnym charakterze, jeżeli ich przedmiotem są instrumenty finansowe
8. przechowywanie lub rejestrowanie instrumentów finansowych, w tym prowadzenie rachunków papierów wartościowych i rachunków zbiorczych, oraz prowadzenie rachunków pieniężnych
9. organizowanie alternatywnego systemu obrotu
10. przechowywanie i rejestrowanie zmian stanu posiadania maklerskich instrumentów finansowych
11. świadczenie usług dodatkowych związanych z subemisją usługową lub inwestycyjną
12. udzielanie pożyczek pieniężnych w celu dokonania transakcji, której przedmiotem jest jeden lub większa liczba instrumentów finansowych, jeżeli transakcja ma być dokonana za pośrednictwem firmy inwestycyjnej udzielającej pożyczki
13. doradztwie dla przedsiębiorstw w zakresie struktury kapitałowej, strategii przedsiębiorstwa lub innych zagadnień związanych z taką strukturą lub strategią
14. doradztwie i innych usługach w zakresie łączenia, podziału oraz przejmowania przedsiębiorstw
15. sporządzanie analiz inwestycyjnych, analiz finansowych oraz innych rekomendacji o charakterze ogólnym dotyczących transakcji w zakresie instrumentów finansowych
16. wymianę walutową, w przypadku gdy jest to związane z działalnością maklerską

Działalność maklerska wymaga zgody KNF.

Dom maklerski wykonuje swoją działalność za pośrednictwem maklerów oraz doradców inwestycyjnych.

Maklerem oraz doradcą może być osoba fizyczna, wpisana na listę maklerów lub doradców prowadzoną przez Komisję. Makler oraz doradca musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, musi korzystać z pełni praw publicznych, nie być karany m.in. za przestępstwa skarbowe, przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi. Musi również złożyć z wynikiem pozytywnym egzamin przed Komisją Egzaminacyjną dla Doradców lub Maklerów Papierów Wartościowych.

Na listę doradców inwestycyjnych wpisanych jest 712 osób (stan na 21.02.2019 r.), a na listę maklerów papierów wartościowych jest 3078 osób (stan na 29.01.2019 r.).

Warunki świadczenia usług przez dom maklerski w ramach wykonywanych przez nie czynności (w tym opłaty i prowizje) zawarte są w regulaminie świadczenia usług i prowadzenia rachunków inwestycyjnych, stanowiącym element umowy pomiędzy inwestorem, a domem maklerskim.

Prowadzenie działalności maklerskiej.

Dom maklerski działa na rynku zawsze we własnym imieniu, na rachunek:

• klienta - usługi brokerskie

albo

• na rachunek własny - działalność dealerska

Lokowanie powierzonych środków

Fundusze inwestycyjne i Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych

Obok inwestorów indywidualnych uczestnikami rynku są również inwestorzy instytucjonalni. Należą do nich m.in. fundusze inwestycyjne, których celem jest lokowanie zebranych publicznie środków pieniężnych. Fundusz inwestycyjny jest tworzony i zarządzany przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych działające w formie spółki akcyjnej, będące organem funduszu i reprezentuje go w stosunkach z osobami trzecimi. Zatrudnieni w funduszach profesjonalni doradcy inwestycyjni starają się lokować jak najlepiej powierzone środki pieniężne w ściśle określone Ustawą o funduszach inwestycyjnych papiery wartościowe i prawa majątkowe.

Wśród funduszy wyróżniamy fundusze tworzone jako: otwarte, specjalistyczne, zamknięte i mieszane.

Towarzystwo może zarządzać kilkoma funduszami inwestycyjnymi. Każdy z funduszy charakteryzuje się różnym poziomem ryzyka w zależności od tego w jakie papiery wartościowe i instrumenty finansowe lokuje środki.

Emitenci papierów wartościowych

Spółki publiczne

Przedmiotem obrotu na rynku regulowanym (GPW, BondSpot, Giełda Towarowa) mogą być jedynie papiery wartościowe Spółek publicznych tzn. takich spółek, w których co najmniej jedna akcja jest zdematerializowana. Dematerializacja papierów wartościowych następuje z chwilą ich rejestracji w depozycie papierów wartościowych. Od tego momentu przestają mieć one formę dokumentu. 

Rejestr akcjonariuszy

Dematerializacja akcji spółek akcyjnych i spółek komandytowo-akcyjnych staje się faktem.

Nowelizacja kodeksu spółek handlowych z dnia 30 sierpnia 2019 r. wprowadza szereg nowych zasad związanych z ewidencją akcjonariuszy w spółka niepublicznych. Na skutek wejścia w życie aktualizacji przepisów od 1 stycznia 2021 r. akcje niepublicznych spółek akcyjnych (oraz komandytowo-akcyjnych) będą podlegać obowiązkowej dematerializacji i nie będą mogły posiadać formy dokumentu. 

Zgodnie z nowymi zapisami k.s.h. akcje będę musiały być zarejestrowane w rejestrze akcjonariuszy prowadzonym przez podmiot uprawniony do prowadzenia rachunków papierów wartościowych (np.: dom maklerski lub bank powierniczy), albo wprost w depozycie prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. (KDPW). W konsekwencji nadchodzących zmian w terminie do 30 czerwca 2020 r. każda spółka niepubliczna winna zwołać WZ celem wyboru podmiotu prowadzącego taki rejestr i zawrzeć z nim odpowiednią umowę.

Prowadź Rejestr w DM BOŚ

Skorzystaj z 25 lat doświadczenia na rynku kapitałowym!

Sprawdź

W ramach nowych przepisów akcjonariusze, utracą swoją anonimowość wobec spółki i innych jej akcjonariuszy (osoby postronne nie będą miały wglądu do rejestru). W rejestrze tym będą ujawniane podstawowe informacje dotyczące emitenta oraz szczegółowe dane dotyczące akcji (w tym także dotyczące ograniczeń w ich zbywaniu) oraz akcjonariuszy (m.in. liczba posiadanych akcji, imię i nazwisko lub firma akcjonariusza, adres zamieszkania lub siedziba akcjonariusza, ew. adres jego poczty elektronicznej).

To nie jedyne konsekwencje wprowadzonej nowelizacji. Nowe przepisy wejdą w życie 1 stycznia 2021 roku. Od tego dnia dane o akcjonariuszach mają być dostępne już w rejestrze, a obowiązujące dokumenty wydane przez spółki wygasną z mocy prawa. Po tej dacie dokumenty akcji zachowają wyłącznie moc dowodową w zakresie wykazania przez akcjonariusza wobec spółki, że akcjonariuszowi przysługują prawa udziałowe. Później (tj. 1 stycznia 2026 r.) akcjonariusz zostanie pozbawiony ochrony praw udziałowych.

By spełnić obowiązek ustawowy spółki muszą wcześniej podjąć odpowiednie działania. Do połowy 2020 roku spółki są zobowiązane podpisać umowę z podmiotem uprawnionym do prowadzenia rejestru. W praktyce oznacza to, że już teraz spółki powinny rozpocząć prace przygotowawcze i zebrać oferty takich podmiotów. 

Prowadzącego rejestr akcjonariuszy musi wybrać w drodze uchwały walne zgromadzenie spółki, które może też zdecydować o zarejestrowaniu akcji spółki w depozycie papierów wartościowych – zgodnie z ustawą o obrocie instrumentami finansowymi. Następnie Spółka ma obowiązek wezwać akcjonariuszy pięciokrotnie do złożenia dokumentów akcji w spółce. Wezwania nie mogą być dokonywane w odstępie dłuższym niż miesiąc ani krótszym niż dwa tygodnie (pierwsze musi nastąpić do dnia 30 czerwca 2020 r.; ostatnie do 31.10.2020 r.). 

Należy także pamiętać, że prowadzenie rejestru akcjonariuszy będzie płatne, a koszty będą obciążały spółkę, dla której prowadzony jest rejestr. Koszt zależny będzie głównie od wielkości akcjonariatu danej spółki oraz od stopnia skomplikowania dokonywanych operacji po jego utworzeniu. 

Zgodnie z nowelizacją nie zawarcie umowy o prowadzenie rejestru akcjonariuszy albo umowy o rejestrację akcji w depozycie papierów wartościowych, grozi karą grzywny do 20 tys. złotych.

Wpis w rejestrze akcjonariuszy będzie dokonywany na żądanie spółki lub osoby mającej interes prawny. Wpisy w rejestrze akcjonariuszy będą dokonywane na żądanie spółki (np. obniżenie kapitału zakładowego i umorzenie akcji, zmiana statutu) lub innej osoby mającej interes prawny na podstawie przedłożonych dokumentów, które będą uzasadniały dokonanie wpisu. Podmiot prowadzący rejestr dokonuje wszelkich wpisów niezwłocznie, nie później niż w terminie tygodnia od dnia otrzymania żądania. Obowiązkowa dematerializacja obejmie także inne tytuły uczestnictwa w dochodach spółki lub w podziale jej majątku (np. świadectwa założycielskie, świadectwa użytkowe).