Kontrakty terminowe

Kontrakt terminowy (futures) to umowa, na mocy której jedna strona kontraktu zobowiązuje się kupić, druga zaś sprzedać określoną ilość aktywów w określonym czasie w przyszłości po określonej cenie.

Obrót kontraktami odbywa się na giełdach w codziennych notowaniach, dzięki czemu obie strony transakcji nie muszą czekać do momentu ważności kontraktu, aby taką transakcję zakończyć.

Kontrakty terminowe są instrumentami wystandaryzowanymi. Oznacza to, że giełda określa „standard” każdego kontraktu, czyli to na jaki rodzaj aktywów opiewa, jakiej ilości danych aktywów dotyczy oraz do kiedy trwa ważność danego kontraktu. (Specyfikacje kontraktów na GPW)

Wielkość i wartość kontraktu

Na GPW w Warszawie notowane są kontrakty na indeksy akcji, akcje, obligacje oraz pary walut. W przypadku akcji kontrakt może dotyczyć np. 100 akcji danej spółki. W przypadku indeksu nie podaje się jego wielkości, tylko określa „mnożnik”. Np. 10 lub 20 razy wartość indeksu. W przypadku walut wielkość kontraktu dotyczy nominału waluty, np. 10 000 euro.

Znając wielkość lub mnożnik kontraktu łatwo obliczyć jego wartość. W przypadku kontraktu na akcję będzie to np. 100 akcji razy aktualna cena, w przypadku indeksu jego wartość uwzględniająca mnożnik, w przypadku waluty aktualny kurs danej waluty razy nominał określony w standardzie kontraktu.

Depozyt zabezpieczający (dźwignia)

Ponieważ kontrakt zwykle dotyczy większej ilości danego aktywu oznacza to, że jego wartość może wynosić kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt tysięcy złotych. Uczestnicy rynku nie muszą wnosić całej wartości kontraktu lecz zapłacić jedynie jego część, nazywaną depozytem zabezpieczającym. Na GPW wartość depozytów wyznacza Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Zwykle stanowią one kilka lub kilkanaście procent wartości całego kontraktu.

Z istnieniem depozytu wiąże się mechanizm dźwigni finansowej, czyli specyficznego rodzaju kredytu pozwalającego zarabiać uczestnikom znacznie więcej w odniesieniu do własnego kapitału. Dźwignia działa również w przypadku strat.
Powiedzmy, że kontrakt na indeks ma mnożnik o wartości 20 zł, zaś wartość indeksu to 3000 pkt. Wartość całego kontraktu wyniesie 3000 * 20 zł, czyli 60 000 zł. Depozyt zabezpieczający to 10 procent wartości kontraktu, czyli 6000 zł. Jeśli wartość indeksu zmieni się o 1 procent i wzrośnie do 3030 punktów, cała wartość kontraktu zwiększy się do 60 600 zł. Owe 600 złotych będzie zyskiem lub stratą posiadacza kontraktu.

Inwestujesz na giełdzie? 

Sprawdź naszą ofertę dla aktywnych

Długie i krótkie pozycje

Ponieważ kontrakty terminowe są umową dotycząca dopiero przyszłego zobowiązania każdy może dokonać kupna (zobowiązać się do nabycia danych aktywów w przyszłości) lub sprzedaży (zobowiązać się do dostarczenia tych aktywów w przyszłości). Kupno kontraktu nazywamy otwarciem długiej pozycji, zaś sprzedaż otwarciem pozycji krótkiej. Kupującemu kontrakt zależy na wzroście ceny – wówczas jego działania przyniosą zysk. Sprzedającemu kontrakt zależy na spadku ceny – dopiero wtedy zarabia.

W przykładzie wcześniejszym kupujący zyskał 600 złotych (minus prowizja), zaś sprzedający stracił 600 złotych (plus prowizja).

Zamknięcie pozycji

Aby zamknąć kontrakt przed terminem jego wygaśnięcia należy dokonać transakcji odwrotnej w takiej samej ilości. Kupujący (posiadacz pozycji długiej) powinien sprzedać kontrakt, zaś sprzedający (posiadacz pozycji krótkiej) musi kontrakt kupić.

Pozycje są również automatycznie zamykane w dniu wygasania kontraktów. Wówczas następuje automatyczne rozliczenie gotówkowe między posiadaczami długich i krótkich pozycji. Na GPW nie dochodzi do fizycznego rozliczenia kontraktów, czyli faktycznego dostarczenia przedmiotu kontraktu (akcji, waluty, indeksu). Na rynkach światowych zdecydowana większość kontraktów rozliczana jest gotówkowo. Nieduża część, przede wszystkim kontraktów rolnych lub surowcowych wiąże się z fizyczną dostawą.

Codzienne rozliczenia

W odróżnieniu od rynków akcji, gdzie inwestor po nabyciu nie musi już liczyć się z wydaniem gotówki, nieco inaczej wygląda proces rozliczania kontraktów terminowych. Działa tu mechanizm codziennego rozliczania zysków i strat, tzw. mark-to-market (równanie rynku). Na podstawie dziennej  ceny rozliczeniowej (najczęściej kurs zamknięcia) obliczane są straty i zyski wszystkich posiadaczy długich i krótkich pozycji. W przypadku strat są one pobierane z depozytu zabezpieczającego. Dzieje się tak do pewnego granicznego progu (tzw. depozyt obowiązkowy). Jeśli strata powoduje spadek poniżej tego progu, posiadacz kontraktu musi dopłacić gotówkę i uzupełnić depozyt do początkowej wartości. Jeśli nie jest w stanie tego zrobić, jego pozycja jest natychmiast zamykana.

Wygasanie i serie kontraktów

Każdy kontrakt na dany instrument notowany jest w seriach, to znaczy że różnią się one terminem wygaśnięcia. Giełda określa daty wygasania (np. trzeci piątek miesiąca końca każdego kwartału). Zasadą jest, że najbardziej aktywny handel odbywa się na kontraktach z najbliższym terminem wygasania. Jednak tuż przed ostatecznym terminem obrót przenosi się na kolejną serię.

Ceny terminowe i gotówkowe

Cena kontraktów terminowych mimo, że jest zależna od instrumentu bazowego może się od niego różnić. Im dłuższy jest czas do wygaśnięcia kontraktu tym ta różnica może być większa. W zależności od rodzaju kontraktu, tego czy dotyczy akcji, indeksu, waluty czy surowców jego teoretyczna wartość będzie uwzględniała koszt pieniądza, wysokość stóp procentowych, dywidendy lub koszty magazynowania. W praktyce rzeczywiste ceny kontraktów z wielu powodów mogą różnić się od wyceny teoretycznej. Te różnice w wycenach wykorzystywane bywają przez różnych uczestników rynku liczących na to, że jeśli nawet nie dojdzie do korekty tych różnic, to w dniu wygaśnięcia kontraktu jego cena zrówna się z ceną instrumentu bazowego.

Podsumowanie

Kontrakty terminowe są instrumentami pochodnymi, których zachowanie zależy od zachowania się aktywów bazowych. Dzięki istnieniu mechanizmu dźwigni handel nimi może wiązać się z bardzo szybkimi i dużymi  zyskami, ale również grozi to gwałtownymi stratami. Większość uczestników rynku wykorzystuje kontrakty do spekulacji, ale mogą być one również przedmiotem transakcji zabezpieczających lub arbitrażu.

Niniejszy materiał, przygotowany przez DM BOŚ S.A. ma charakter wyłącznie informacyjny, prezentowany jest w celach edukacyjnych i nie stanowi porady prawnej oraz nie jest rekomendacją osobistą w ramach świadczenia usługi doradztwa inwestycyjnego zgodnie z przepisami prawa. DM BOŚ S.A. nie udziela gwarancji dokładności, aktualności, oraz kompletności niniejszych informacji. Zaleca się przeprowadzenie we własnym zakresie niezależnego przeglądu informacji z niniejszego materiału.

1/1